της Ράνιας Τζεν
Όταν κάνουμε πράξεις αντίθετες με τις αξίες και πεποιθήσεις μας, κάποιες φορές προσπαθούμε να βρίσκουμε δικαιολογίες και λέμε ψέματα στον ίδιον τον εαυτό μας ή ρίχνουμε την ευθύνη σε άλλους ή άλλες αιτίες.
Γιατί μας συμβαίνει αυτό;
Ο λόγος είναι ότι όταν οι πράξεις και η συμπεριφορά μας δεν συμφωνούν με τις αξίες και τα πιστεύω μας, τότε αισθανόμαστε δυσφορία. Ο άνθρωπος, όταν έχει επίγνωση της αντίφασης αυτής δεν νοιώθει καλά, γιατί θέλει να βρίσκεται πάντα σε εσωτερική αρμονία.
Μόνο όταν οι πράξεις μας είναι συνεπείς στο αξιακό μας σύστημα, τα πιστεύω μας και την ελεύθερη βούλησή μας, μόνο τότε αισθανόμαστε καλά με τον εαυτό μας και δεν χρειάζεται να βρίσκουμε δικαιολογίες, να ρίχνουμε την ευθύνη των πράξεών μας σε άλλους ούτε να λέμε ψέματα στον εαυτό μας για να καμουφλάρουμε τη δυσφορία της ασυμφωνίας.
Η περίπτωση αυτή της ασυμφωνίας ανάμεσα σε πράξεις και πιστεύω ονομάζεται γνωστική ασυμφωνία και απασχολεί την Ψυχολογία.
Πρώτος ο κοινωνικός ψυχολόγος Leon Festinger (1911-1989) διερεύνησε το φαινόμενο αυτό που παίζει ρόλο σε σημαντικές κοινωνικές συμπεριφορές και μελέτησε τον τρόπο με τον οποίον οι άνθρωποι προσπαθούν να πετύχουν την εσωτερική αυτή συνοχή.
Τα αίτια της ασυμφωνίας ανάμεσα στις πράξεις ή τη συμπεριφορά μας και τις αξίες ή πεποιθήσεις μας μπορεί να είναι εξωτερικά ή εσωτερικά. Συμβαίνει κάποτε να αναγκαστούμε από άλλους να ενεργήσουμε αντίθετα από τα πιστεύω μας, να επηρεαστούμε ή να μιμηθούμε πράξεις και συμπεριφορές.
Μπορεί όμως το αίτιο να βρίσκεται μέσα μας, για παράδειγμα λόγω αδυναμίας μας να πετύχουμε ένα σκοπό μας και τότε μπορεί να τείνουμε να καλύψουμε αυτή την αδυναμία μας λέγοντας ψέματα στον εαυτό μας, είτε απαξιώνοντας τον σκοπό μας είτε βρίσκοντας άλλες δικαιολογίες.
Ας θυμηθούμε τον μύθο του Αισώπου και το συμπέρασμα του: «όσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια».
Μόνο όταν συνειδητοποιήσουμε αυτό που μας συμβαίνει και κατανοήσουμε ότι οι πράξεις και η συμπεριφορά μας δεν συμφωνούν με τις αξίες, τα πιστεύω και τις πεποιθήσεις μας, τότε μπορεί να μειώσουμε τα ψέματα που λέμε στον εαυτό μας. Αναγκαίο είναι να έχουμε εργαστεί συστηματικά επάνω στον εαυτό μας, να έχουμε αποκτήσει αυτογνωσία.
Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι όποτε δημιουργείται εσωτερική δυσφορία λόγω γνωστικής ασυμφωνίας, ο εσωτερικός μας εαυτός επιθυμεί την ισορροπία και αρμονία, και τότε μας χτυπά το καμπανάκι.
Για να αμβλυνθεί η γνωστική ασυμφωνία, όταν συνειδητοποιήσουμε ότι συμβαίνει και να νοιώθουμε καλύτερα με τον εαυτό μας, πρέπει να επιδιώξουμε κάποιες αλλαγές. Είτε να αλλάξουμε τη συμπεριφορά και τις πράξεις μας, ώστε να μην αντιβαίνουν στις αρχές και στις πεποιθήσεις μας είτε να αλλάξουμε κάποιες πεποιθήσεις βάσει νέων έγκυρων πληροφοριών και διαθέσιμων στοιχείων. Όταν έχουμε κάνει λάθος πρέπει να παραδεχόμαστε ότι και να αναθεωρούμε κάποιες απόψεις μας βάσει νέων στοιχείων και δεδομένων.
Απαραίτητη προϋπόθεση είναι με καθαρό νου και ανεπηρέαστοι από κοινωνικά στερεότυπα και μιμητισμούς να έχουμε συνειδητοποιήσει ποιες είναι αληθινά οι δικές μας πεποιθήσεις και να αναλογιστούμε ποια είναι η αιτία αυτής της δυσαρμονίας, έτσι ώστε να πάρουμε σωστές αποφάσεις και να υιοθετήσουμε μια συνεπή συμπεριφορά ανάλογη με τα πιστεύω μας.